De Joodse Slaaf

Het boek speelt zich af in de 18e eeuw, maar als de hoofdpersoon in het boek zich op een gegeven moment bekeerd en een Joodse naam aan neemt, dan ga je je toch afvragen of het een persoon is, die echt heeft bestaan. Later las ik in het boek, dat de schrijver Kwodwo heeft gebaseerd op de Joodse slaaf Eliëzer door onderzoekster Lydia Hagpoort op het spoor gekomen op een Joodse begraafplaats in Nederland. En dat blijkt zo te zijn; op de dodenakker Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel. Daar ligt Elieser, als enige Afrikaan in een niet anoniem graf. En dat graf is van een eeuw eerder, dan waarin het boek zich afspeelt. En dat verbaasde mij nog meer, want slavernij bestond toch niet in Nederland zelf in die tijd? Toch alleen in de koloniën? En toen herinnerde ik mij dit schilderij van het Rijksmuseum  eind 17e eeuw. Een gekleurde bediende, want dan lijkt mevrouw zo rijk en dan lijkt ze nog witter. Een walgelijke manier van denken, zo kijken we er nu tegen aan. Toen had het prestige en egard.

De Portugese Joden trokken in de 16e eeuw naar ons land vanwege de godsdienstvrijheid hier en ontvluchte de inquisitie daar. In Portugal was het gebruikelijk om slaven te hebben, dus namen de Portugese joden de slaven gewoon mee. Waarschijnlijk werd de slavernij gedoogd, Best merkwaardig, maar misschien dacht men, als je er niet over schrijft, dan is het er niet. Gemengde huwelijken vonden toen ook plaats, al werd het het ene jaar wel toe gestaan en het andere jaar niet. En net zoals in het boek dat Kwodwo/Eliëzer zich bekeerd tot het Jodendom, gebeurde dat hier dus ook en best vaak.

Ook was het wisselend over slaven binnen de omheining mochten liggen of net zoals mulatten onwaardig werden geacht en buiten de omheining begraven werden. Op 27 maart 1629 wordt Elieser niet op een aparte plek ter aarde besteld, maar ligt hij op een A-locatie. Hij heeft een eersterangsplaats gekregen, midden tussen de Portugese Joden. Op de grafsteen staat "Sepultura do bom servo Elieser" wat betekent: "Het graf van de goede dienaar Elieser" Helaas is Lydia Hagpoort niet veel meer over Elieser te weten gekomen. In het register staat bij zijn naam "Moreno qua foi de Paulo de Pina" dat betekent: "De donkere, die van Paulo de Pina was." Paulo de Pina was een welgestelde koopman en dichter en hij was één van de oprichters van de Joodse begraafplaats. Voor meer info: *klik*.

Tegenwoordig staat er bij de begraafplaats een monument en is het pad genoemd naar Elieser. Tevens gaat er een discussie op of  Elieser wel/geen slaaf was. Zie dit artikel in de Elsevier.Best begrijpelijk want het woord 'servo' betekent dienaar, dus Elieser was geen slaaf. Maar je kan mij niet vertellen, dat hij niet als slaaf uit Afrika is weg gehaald of op een andere manier van zijn vrijheid is beroofd. Al vind ik het fijn te weten, dat hij mogelijk een goed leven heeft gehad. Maar hoe moet het wel niet voor hem geweest zijn. Als ik al de ervaringen hoor van de eerste Surinamers in Nederland in de jaren '50 van de vorige eeuw. Dat ze alleen maar blanke mensen zagen en nooit iemand van hun eigen kleur. Nooit met iemand je eigen taal kunnen spreken? Terwijl dat ook een deel van je identiteit is. Hoe moet dat dan niet voor Elieser geweest zijn. Raakten mensen hem aan om te voelen hoe zijn huid was, of hij afgaf? Ik weet nog, hoe gek ik dat als kind vond, wat mijn Surinaamse tante (aangetrouwd) in Oostenrijk mee maakte, toen ze op bezoek was bij haar schoonzus (mijn oma), die daar een paar jaar heeft gewoond. Mijn tante was een bezienswaardigheid. En iedereen raakte haar ongevraagd aan. Men zat aan haar huid of haar. 😱. Mogelijk heeft Elieser, dit ook mee gemaakt in het Nederland van toen.

Terug naar het boek. Het is een mooi verhaal en ik denk geschikt vanaf een jaar of 14 om te lezen. De Joodse koopman Salvino beschrijft de verschrikkingen van de slavenhandel. Hij is verbijsterd. Zal hij een einde kunnen maken aan de mensonterende praktijken? Of blijken winstbejag en welvaart in de Gouden Eeuw meer waard te zijn, dan het bestaan van de slaven? Salvino reist naar Ghana, waar de gruwelijke slavernij begint. Gezinnen die uit elkaar gerukt worden. De walgelijke reis op de oceaan en hoe het ruim stinkt. Hoe verschrikkelijk dit wel niet moet zijn geweest is niet voor te stellen. Hij reist door Suriname en gaat naar Curaçao dit alles voor een goed beeld van de slavernij en hij houdt een verslag bij. Curaçao is het eiland waar alle schepen eerst aanmeren voor de slavenhandel verder gaat naar Suriname en de rest van Zuid Amerika. Wat gebeurd er met alle aantekeningen als Salvino terug komt in Nederland? Maar vooral vraag je je af, zal ooit iemand in het echt in die tijd of een eeuw later ook zoiets geobserveerd hebben en een halt hebben toe willen roepen?

In Canada, Amerika en in het Verenigd Koninkrijk gaan er al geluiden op om de slavernij af te schaffen. Vanaf 1787 is de term Abolitionisme, in het boek wordt een andere term genoemd, maar ik kan het woord niet meer vinden.
Als in het begin van het boek wordt beschreven hoe Kwodwo's dorp overvallen wordt en later zijn tocht door het oerwoud. En hoe hij bij de kust van Ghana wordt vast gehouden. Dat stukje komt me zwaar bekend voor, als of ik dat al eens eerder gelezen heb.  Misschien lijkt het op een stukje uit een ander boek, dat ik over de slavernij heb gelezen. Verder was het boek zo totaal anders.

Bronnen:

- het boek 

- wikipedia
- reformatorisch Dagblad
- Elsevier
- Historisch Amstelland
(allemaal gelinkt in het verhaal)

Romantiek in het Noorden

Afgelopen woensdag ben ik (mede omdat ik een afspraak in de buurt had) naar het Groninger Museum gegaan. Ik wilde wel graag de tentoonstelling "Romantiek in het Noorden" zien. Ik had er veel positieve geluiden over gehoord.

Noordse bergen in de winter (1838) - Andreas Achenbach (1815 - 1910)

Andreas Achenbach begon al op zijn twaalfde aan een studie op de Düsseldorfse kunstacademie. Toen hij dit werk maakte was hij nog maar 23!!! Anders dan de romantici laat Achenbach de symbolische verwijzingen achterwege. Hij was de stichter van de Duitse realistische school en is historisch belangrijk als een hervormer. Leuke bijkomstigheid voor mij als Haagse; Achenbach maakte ook een schilderij op het strand van Scheveningen. 

Ochtend nevel in de bergen - Caspar David Friedrich

Dit schilderij was lastig op de foto te zetten, mede door een plasticbak die om het schilderij heen zat. De lampen in de zaal geven dan zo'n irritant reflecterend licht. In het echt komt de kleur veel beter tot z'n recht en is het bijna net een foto. 

De piazzetta in Venetië bij maanlicht - Friedrich Nerly

Dit mooie schilderij van Venetië hing daar en even had ik het gevoel, dat ik in die geweldige stad weer was. Helemaal nu ik er langer niet geweest ben, dan de 9 jaar op een rij dat ik er wel heen ging, mis ik het meer en meer. Volgens een astronoom is het tijdstip 19:30 en zo lijkt het me ook wel. Het begin van de avond. Loop even terug en loop de Piazza op en hoor de orkestjes spelen 💓.

De kerk van Valløby in Sjaelland (1839) - Thorald Laessøe (1816-1878)

Deze oude Deense kerk is door de schilder bewust zo geïsoleerd afgebeeld. Eenzaam op een rotspunt, los van het nabijgelegen dorp.

Hiermee laat de schilder zien, dat de kerk een baken van kracht en standvastigheid is, onder de dreigende wolkenhemel met het dramatische licht. De boodschap wordt versterkt door de schaapjes die beschutting vinden bij de muren van de kerk.

Petworth Park: de kerk van Tillington in de verte (1828) - JMW Turner (1775-1851)

Dit schilderij werd gemaakt in opdracht van George Wyndham, de derde graaf van Egremont, eigenaar van het afgebeelde landschap. Het toont de graaf, die wordt begroet door negen jachthonden, terwijl achter hem de zon ondergaat. Een roedel herten staat prominent in het parklandschap. De schilder heeft de kerktoren in de verte iets grote afgebeeld dan hij in werkelijkheid is om een duidelijk brandpunt aan de horizon te creëren.

Op meerdere plekken hingen teksten, een paar zette ik op de foto mede door de combi met
de schilderijen die daar in de buurt hingen. De tekst op deze foto, vind ik enorm passen bij dit schilderij. Het hemelse en magische licht op het schilderij is niet weer te geven op een foto.

Eikenbos (1856) - Barend Cornelis Koekkoek (1803-1862)

In dit schilderij ligt de nadruk op de zorgvuldig geschilderde bomen, hoewel Koekkoek enkele mensen en dieren in het landschap heeft geplaatst. Daardoor lijken de bomen enorm overweldigend. Ik houd van oude bomen en deze oude eiken hebben grillige vormen en dode takken. Ondanks dat is de sfeer gemoedelijk en kalm, mede door het zachte licht dat door de bladeren valt en het gemoedelijke stroompje water. Dit is zo'n schilderij, waar ik in zou willen stappen. De geur van het bos zou willen inademen en de bomen aan zou willen kunnen raken.

Na deze mooie tekst, verliet ik deze tentoonstelling en ging verder het Groninger Museum in. Waar ik al snel langs iets kwam waar ruim 200 jaar tussen zit.

Kiereboe (koets uit ca 1780) en een hyper modern paard 😊

Horse Lamp (2006)

Ik kan er altijd slecht tegen, als ergens amper info bij staat. Gelukkig was dit online te vinden. De Kiereboe is een koest van het Rijtuigenmuseum in Leek. Het paard was ook online te vinden. Voor bijna vier en een half duizend euro kun je er zelf ook eentje kopen 😉. Grote huiskamer is dan wel een vereiste hahaha. 

Afblijven! - Otto Eerelman (1839-1926)

Ik wist al dat Otto Eerelman mooie schilderijen kan maken en dat hij soms wel de Rembrandt van Groningen wordt genoemd. Dit schilderij kende ik nog niet van hem en wat mooi, vooral ook de close up. Love it!!! Sowieso ga ik altijd mijn favoriete schilderij van hem in het Groninger Museum even zien, deze schattige Sint Bernhardpuppy. Die zo echt lijkt, dat je hem wilt aaien 😊.

detail van een schilderij van Jan Hendrik Egenberger.

Man en vrouw kijken naar buiten. Hij heeft het gordijn zo in zijn handen, dat zij veilig naar buiten kunnen kijken, zonder dat zij niet gezien kunnen worden. Beschermend ligt zijn hand in haar onderrug. Zij brengt haar handen bij elkaar in bidhouding en houdt haar adem verschrikt in. Misschien heeft ze wel net uitgeroepen "Mijn God!" of misschien gaat ze dat straks doen. Je voelt haar emoties. En als je dan beseft, dat de titel van het schilderij "Bartolomeusnacht" is, dan besef je, dat ze naar gruwelijkheden kijkt. De massale moordpartij op hugenoten (Franse protestanten) in Parijs in de nacht op 23 en 24 augustus 1572. 

 De brief uit Amerika (1883) - Jan Hendrik Egenberger (1822-1897)

Graag had ik wat meer verhaal bij dit schilderij gewild. Is er familie geëmigreerd naar Amerika? En wie dan? Verder gebeurd er van alles op het schilderij in de kleine kamer met kleuter en hond onder de tafel en een lekker brood op tafel. Het vuurtje in de haard brand en het meisje bij de haard heeft de pook in haar handen. Biedt ze thee aan, aan de postbode? 

Opoe wil graag horen, wat er in de brief staat. Zou ze het wel allemaal verstaan? Ze legt haar hand in een kommetje om haar oor, ze buigt naar voren om het nog wat beter te kunnen horen. Dit fragmentje vind ik zo super leuk, dat ik haar ook op Instagram en Twitter heb gezet met de tekst "Hè? Wat zeg je?"😃

De mannen lezen samen de brief voor, zodat het hele gezelschap kan horen, hoe het in Amerika is. Zo te zien is het meer, dan één velletje, dus er is vast een hoop te lezen. Ze lijken de inhoud leuk te vinden. Wat zou er staan? Konden wij maar mee luisteren.

Moeder en dochter bekijken ook wat en zo te zien, vindt de dochter het heel leuk om naar te kijken. Ik denk dat moeder een foto in haar hand houdt. En dat is ook wel weer het leuke, als je het verhaal verder niet weet. Er gebeurd genoeg, waardoor je er je eigen interpretatie er aan kan geven.  

Detail: Tussen de kermiswagens - Otto Eerelman

En dat is met deze dansende meisjes net zo. Op het schilderij 'Tussen de kermiswagens' gebeurd ook van alles. We zien diverse pipowagens en velen paarden. Twee meisjes staan gezellig te dansen. Een moeder sjouwt haar kind rond. Een jongen loopt met een plank te sjouwen. Een mevrouw draagt een mand met misschien wel wasgoed. Een andere vrouw doet de was en je ziet de stoom van het warme waswater afkomen. Een meisje zit met haar pop te spelen op het trappetje van de wagen. Een man rookt pijp, terwijl hij staat te kletsen met een andere man. Kortom er gebeurd genoeg. 

Verder was er Aboriginal kunst, waar we misselijk van werden, terwijl we er naar keken. Prachtig om te zien en enorm grote doeken. Maar als je blijft kijken, ga je draaien. 

Verder was er een virtueel panorama, heel gaaf gedaan. Als je met je voeten op de juiste plek gaat staan, dan gaat het panorama bewegen. En als je sommige ruimtes via een gordijn binnen ging, dan was er niets te zien. Heel gek om dan in een lege ruimte te staan, met alleen speakers. Het bleek om het geluid te gaan. Het is een gekke gewaarwording, maar toch ook wel een hele belevenis. 

Ruim een uur later sta je dan weer buiten, vol van alle indrukken en daarna heerlijk na genieten van de foto's 😊

Bronnen:

- Wikipedia

- Groninger Museum

- Boek: De romantiek in het Noorden 

Van Friedrich tot Turner

- Rijtuigenmuseum Nienoord.